Izraz Značenje Objašnjenje
A
abdomen abdomen, stomak treći (zadnji) deo tela insekta
aberration aberacija forma upadljivo drugačija od tipičnog organizma, izuzetak
abiotic abiotski, neživi bez živog sveta, koji potiče iz nežive sredine
acrodendric akrodendrični koji živi u krošnjama
adult odrasla jedinka, imago stadijum kada je insekt seksualno sazreo i spreman je za reprodukciju
aedeagus edeagus muški kopulatorni organ (mn. aedeagi)
alae krila membranozna krila (jedn. ala)
alate krilat sa krilima, koji ima krila
algophagous algofagni koji se hrani algama
allochthonous alohtoni introdukovan, suprotno od autohtoni, koji potiče iz druge sredine, nije starosedelac
allopatric alopatričan dve ili više formi jedne vrste sa suštinski zasebnom rasprostranjenošću
androconia androkonije modifikovane ljuspice na krilima mužjaka leptira koje ispuštaju miris radi privlačenja ženki (jedn. androconium)
antennae antene upareni, segmentirani čulni nastavci (jedn. antenna)
antennae antene upareni, segmentirani čulni nastavci (jedn. antenna)
anterior prednji koji se nalazi ili je okrenut napred, prema glavi
apex apeks, šiljak, vrh vrh, šiljak, špic, suženi završetak
apical apikalni, vršni na apeksu ili u njegovoj blizini
appendage ekstremitet, nastavak istureni deo tela
apterous beskrilan koji nema krila
aquatic vodeni koji živi u vodi
arboreal arborealni, šumski koji živu u drveću ili među drvećem
arid suv, sušni sa oskudnim padavinama
arolium arolijum "jastučić" između kandžica
autochthonous autohtoni koji potiče sa mesta gde je nađen, starosedelački
B
basal bazalni u bazi ili okrenut njoj, bliži spoju
binominal nomenclature binomna nomenklatura formalni sistem davanja naučnih imena organizmima koji je razvio Karl Liné
biocenosis biocenoza, životna zajednica životna zajednica obrazovana od populacija različitih vrsta biljaka, gljiva, životinja i mikroorganizama koje žive u istim uslovima staništa
biodiversity hot-spot žarište biodiverziteta malo područje sa izuzetnom raznolikošću živog sveta
biotope biotop deo staništa koje odlikuje uniformnost klime i rasporeda biotskih i abiotskih komponenti
bivoltine dvogeneracijski sa dve generacije godišnje
boreal borealni sa severa ili koji pripada severnom faunalnom regionu sa prohladnim, vlažnim letima i hladnim zimama
brachypterous kratkokrili sa kratkim krilima
C
camouflage kamuflaža pojava da neka vrsta izgledom oponaša okolinu, smatra se jednim vidom mimikrije
campicolous poljski koji živi u polju
caput glava latinski naziv za glavu
cardo kardo bazalni zglob gornje vilice insekata
carnivorous mesojedni koji lovi i jede životinje
caterpillar gusenica larva leptira
caudal repni krajnji, prema repu, trtični
cavernicolous pećinski koji živi u pećini
Cerambycidae strižibube jedna familija tvrdokrilaca (Coleoptera)
cerci cerci (jedn. cercus) tanani upareni i segmentirani čulni nastavci koji izlaze iz desetog abdominalnog segmenta nekih insekata
cf. cf. (lat. confer, uporediti, proveriti) ukazuje da ispitivanu vrstu treba uporediti sa navedenom, ali se ne tvrdi da je baš ta
checklist čeklista potpuni spisak zabeleženih vrsta određene grupe organizama na određenom području
chitin hitin biopolimer (polisaharid sličan celulozi), osnovna komponenta ljušture zglavkara
clypeus klipeus deo glave insekta između labruma (gornje usne) i čela
cocoon kokon navlaka od svile ili sličnog vlaknastog materijala koju ispreda larva noćnog leptira da bi zaštitila lutku
Coleoptera tvrdokrilci red Coleoptera, najbrojniji red u živom svetu
coleopterology koleopterologija grana entomologije koja proučava tvrdokrilce
coll. coll. primerak je u kolekciji navedene osobe
compound eye složeno oko oko koje se sastoji iz mnoštva pojedinačnih elemenata koji spolja izgledaju kao fasete
coprophagous koprofagni koji se hrani balegom ili izmetom
coprophilous koprofilni koji živi ili raste na izmetu
copula kopula parenje, polno sjedinjavanje
copulation kopulacija parenje, polno sjedinjavanje
corticolous kortikolni koji raste ili živi u/na kori drveta
cosmopolitan kosmopolitski koji se javlja u najvećem delu sveta
coxa koksa segment noge najbliži telu
cuticle ljuštura spoljna skeletna struktura insekta
D
det. det. (lat. determinavit) odredio (determinisao)
detriticolous detritikolni koji živi u raspadajućim organskim materijama
detritophilous detritofilni koji živi u raspadajućim organskim materijama
detritus detritus nežive organske materije
diapause dijapauza period hormonalno kontrolisanog mirovanja, naročito odraslih insekata, odlikuju ga prestanak rasta i redukovani metabolizam, a javlja se u određeno doba godine ili ako su uslovi u okruženju nepovoljni
dimorphism dimorfizam razlikovanje u veličini, obliku ili boji između jedinki iste vrste
disjunct razdvojeni, nepovezani kada su dva srodna taksona razdvojena geografski
distal distalni odnosi se na deo nastavka koji je najudaljeniji od tela
distribution rasprostranjenost geografska raširenost neke vrste ili grupe organizama
diurnal dnevni aktivan danju
dorsal dorzalni na gornjoj površini
E
eclose eklodirati izleći se (odrasli insekt iz lutke ili gusenica iz jajeta)
eclosion eklozija izleganje (odraslog insekta iz lutke ili gusenice iz jajeta)
ecto ekto– prefiks u složenicama u značenju "spoljni"
ectoparasite ektoparazit parazit koji živi izvan domaćina
elytron elitron, pokrilce modifikovano, očvrslo prednje krilo tvrdokrilaca (mn. elytra)
elytra elitroni, pokrilca
endemic endemski ograničen na jasno definisan geografski region
endemic endemit takson ograničen na jasno definisan geografski region
endemism endemizam ograničenost na jasno definisan geografski region
endo endo– prefiks u složenicama u značenju "unutrašnji"
endoparasite endoparazit parazit koji živi unutar domaćina
entomology entomologija grana zoologije koja se bavi proučavanjem insekata
entomopathogenic entomopatogeni koji izaziva bolest ili bolesti kod insekata (obično virusi, bakterije, protozoe ili gljive)
epipleura epipleura spoljna strana pokrivke krila tvrdokrilaca kada je udubljena ili zakrenuta nadole tako da delimično prekriva toraks i abdomen
exoskeleton egzoskelet, spoljni skelet čvrst ili raščlanjen omotač koji podržava i štiti meka tkiva izvesnih životinja
exudate eksterno lučiti lučiti tečnosti (iz žlezda) van tela
exuvia egzuvija, košuljica odbačeni egzoskelet insekta ili drugog zglavkara
F
family porodica, familija nivo taksonomske klasifikacije, iznad roda a ispod reda
femur femur treći segment noge insekta, nakon kokse i trohantera
fertile plodan sposoban da započne, izvede i podrži reprodukciju
floricolous florikolni koji živi na/u cvetovima
fossil fosilni iščezao u pleistocenu ili ranije
fossorial fosorijalni koji kopa ili je prilagođen za kopanje
frons čelo gornji prednji deo glave insekta
frontal čeoni odnosi se na čelo ili prednju stanu nekog dela
fungicolous fungikolni koji žive u/na gljivama
G
gena obraz bočni deo glave insekta (mn. genae)
genus rod taksonomska kategorija ispod porodice a iznad vrste, po pravilu obuhvata grupu vrsta
glabrous glabrozni bez dlaka
glossa jezik jezik insekta
granivorous granivorni koji se hrani semenkama
gula gula gornji deo vrata insekta
gynandromorph ginandromorf organizam koji poseduje i muške i ženske karakteristike. Moguća je dvostrana asimetrija, tako da je jedna stana ženska a druga muška, a različite odlike mogu biti i izmešane.
H
habitat stanište područje ili mesto koje nastanjuje neki organizam
habitus habitus telesni sastav, opšti izgled
heliophilic heliofilni koji voli sunce, prilagođen sunčanim uslovima ili naviknut na njih
hemimetabolous hemimetabolni koji ima nepotpunu metamorfozu, bez stadijuma lutke
Hemiptera riličari red insekata koji sadrži 50-80 hiljada vrsta
hemolymph hemolimfa tečnost slična krvi kod beskičmenjaka koji imaju otvoren vaskularni sistem
heteromerous heteromerni različiti po broju delova
Heteroptera stenice najveći podred reda Hemiptera
holometabolous holometabolni sa potpunom metamorfozom; životni ciklus uključuje stadijume larve i lutke
holotype holotip jedan primerak koji autor vrste izabere kao tipski, ili jedini poznati primerak u vreme opisivanja vrste
host domaćin organizam na/u kome živi parazit; biljka kojom se hrani insekt ili drugi zglavkar
humeral humeralni, rameni koji pripada ili je smešten u predelu humerusa (ramena)
humerus humerus deo tela insekta koji odgovara ramenu
humicolous humikolni koji živi u humusu
hyaline hijalinski staklast ili providan
hybrid hibrid potomstvo nastalo parenjem dve različite vrste
hydrophilic hidrofilni sklon vodi, koji živi u vodi
hygrophilous higrofilni sklon vlazi
hypermetamorphose hipermetamorfoza tip životnog ciklusa u kome larve tokom razvoja prolaze kroz 2 ili više različitih formi
hypogaeic hipogeični koji živi prvenstveno pod zemljom
hypognathous hipognatni usni aparat usmeren prema dole i pozadi od glave insekta kada je insekt u normalnom položaju
I
imago imago odrasli insekt
immature nezreo onaj koji još nije sazreo, nije dostigao potpuni razvoj
in litt. in litt. lat. in litteris, u prepisci, pismeno saopšteno, koristi se za neobjavljeni izvor
indet. indet. nemoguće determinisati, nemoguće tačno odrediti
intersegmental membrane međusegmentna membrana membrana između dva sklerita
interspecific interspecijski koji se javlja među vrstama
intraspecific intraspecijski koji se javlja unutar vrste
invasive species invazivna vrsta vrsta koja nije starosedalačka a negativno utiče na stanište koje zaposeda
isomerous izomerni sa delovima koji su morfološki slični ili identični po broju
J
juvenile mladunac nepotpuno narastao i razvijen, mlada jedinka
K
kleptoparasite kleptoparazit kradljivi parazit, organizam koji hranu krade od organizma-domaćina sa kojim živi u tesnom zajedništvu
L
labium labijum donja usna insekta
labrum labrum gornja usna insekta
larva larva stadijum potpunog preobražaja insekta između stadijuma jajeta i lutke. Period ishrane i rasta, ali ne i reprodukcije.
larva coarctata lažna lutka, semipupa peti stadijum razvića onih insekata koji imaju hipermetamorfozu
larval food plant biljka hraniteljka jedina ili jedna od biljaka kojima se hrani gusenica (larva)
lateral bočni, lateralni koji se pojavljuje na stranama
leg. legator pronalazač/sakupljač (od lat. legit, sakupio)
Lepidoptera leptiri veoma brojan rod insekata, doslovni prevod izraza je ljuspokrilci
lepidopterology lepideptorologija grana entomologije koja proučava leptire
lignicolous lignikolni koji žive u/na drvetu
limnophilous limnofilni koji žive u stajaćim vodama (jezerima, barama i močvarama)
Linnaeus Linnaeus Šveđanin Karl Liné, latinska varijanta pisanja prezimena
lithophilous litofilni koji nastanjuju kamenita staništa i stene
littoral litoralni organizmi koji nastanjuju obale jezera, mora ili okeana
M
macropterous makropterni, dugokrili velikih ili dugačkih krila
mandible mandibule vilice insekata, dodaci blizu usnog otvora koji služe za grizenje
marginal marginalni, ivični odnosi se na ivice, ili se nalazi na njima ili uz njih
maxilla maksila drugi (donji) par vilica
Mecoptera muve-škorpije, škorpionske muve red insekata sa oko 600 vrsta
medial medijalni, središnji nalazi se po sredini
mentum mentum brada, prednja središnja ploča donje usne (labijuma) kod insekata
meso mezo– prefiks u značenju "srednji"
mesophilic mezofilni koji preferira srednje vrednosti temperature i vlažnosti, izbegava ekstreme
mesothorax mezotoraks drugi (srednji) segment grudi
meta meta– prefiks koji oznacava zadnji deo
metamorphosis metamorfoza promene u formi tela od larvenog stadijuma do adulta
metapopulation metapopulacija struktuirana populacija koja se sastoji od niza lokalnih populacija povezanih migracijama, izumiranjem i rekonolizacijom
metathorax metatoraks treći (zadnji) deo grudi
microcavernicolous mikrokavernikolni koji naseljavaju sitne šupljine (pukotine, jamice)
microsculpture mikroskulptura fina tekstura (obično kutikule)
mimesis mimeza oponašanje nejestivih objekata u okolini
mimicry mimikrija oponašanje otrovnih ili drugih opasnih vrsta ili uklapanje u okolinu
mine mina kanalići koje formiraju larve nekih insekata u tkivu biljaka (listovima, izdancima, plodovima)
monophagous monofagni koji se hrane isključivo jednom vrstom hrane
multivoltine višegeneracijski koji daju više legala u jednoj sezoni
muscicolous muscikolni koji naseljavaju mahovine
mycetophagous micetofagni koji se hrane gljivama
myrmecophilous mirmekofilni koji provode deo života u mravinjaku; čiji je životni ciklus vezan za mrave
N
necrophagous nekrofagni koji se hrane uginulim životinjama
nectarivorous nektarivorni koji se hrane nektarom
Neuroptera mrežokrilci red insekata sa preko 6000 vrsta
nocturnal noćni, nokturnalni aktivan noću
nomenclature nomenklatura naučni sistem imenovanja vrsta mikroorganizama, gljiva, biljaka i životinja
nymph nimfa međustadijum u životnom ciklusu zglavkara sa nepotpunom metamorfozom, morfološki sličan adultu
O
ocellus ocela jednostavno oko zglavkara
ommatidium omatidija osnovna jedinica građe složenog oka insekata, rakova i drugih beskičmenjaka
orthognathous ortognatni usni aparat insekta usmeren od glave vertikalno nadole kada je insekt u normalnom položaju
osmeterium osmeterijum žlezda iz koje neke gusenice radi odbrane ispuštaju tečnost neprijatnog mirisa
ovipositor legalica organ koji služi za polaganje jaja
ovum jaje stadijum u razvoju insekta (mn. ova)
P
palpus palpus senzitivni organ priključen usnom aparatu insekata (mn. palpi)
paludicolous paludikolni koji nastanjuju močvarna staništa
parapatric parapatrički organizmi čiji se areali ne preklapaju ali su zavisni jedni od drugih
parasite parazit organizam koji živi na račun domaćina (drugog organizma) i obično ga ne ubija
parasitoid parazitoid organizam koji živi na račun domaćina (drugog organizma) i na kraju ga ubija
pheromone feromon hemijska supstanca koja služi za komunikaciju između jedinki iste vrste (seksualno privlačenje, obeležavanje teritorije...)
pholeophilous foleofilni koji preferiraju senovita i mračna staništa
phoresis foreza oblik simbioze gde jedan organizam (foront) živi na drugom i koristi ga za kretanje, a pritom nisu fizički zavisni jedan od drugog
phoront foront učesnik simbioze koga nosi drugi učesnik
photophobic fotofobni koji izbegava svetlost
phyllophagous filofagni koji se hrani listovima
phytophagous fitofagni biljojedni, koji se hrani biljkama
phytophilous fitofilni koji voli biljke
pollenophagous polenofagni koji se hrani polenom
polyphagous polifagni koji nije ograničen na jednu vrstu hrane
population populacija skup organizama iste vrste koji naseljavaju specifično stanište
posterior zadnji, posteriorni okrenut prema pozadi, na zadnjem kraju tela
praticolous pratikolni koji nastanjuju livadska staništa
predator grabljivac životinja koja lovi druge životinje i hrani se njima
proboscis proboscis savitljiva cevčica pomoću koje insekti sisaju tečnosti
prognathous prognatni usni aparat usmeren od glave prema napred kada je insekt u normalnom položaju
pronotum pronotum gornja ploča protoraksa
prothorax protoraks prvi segment grudi (toraksa)
proximal proksimalni bazalni deo nekog nastavka (noge, antene...), deo najbliži telu
psammophilous psamofilni koji nastanjuje peskovita staništa
pseudochrysalis pseudohrizalis lažna lutka (pupa), peti stadijum insekata koji prolaze kroz hipermetamorfozu. Naziva se još i semipupa ili koarktatna larva (javlja se u porodici Meloidae).
pubescence pubescencija, maljavost pokrivenost tankim mekanim dlačicama
pubescent pubescentan dlakav
pupa lutka, pupa razvojna faza u kojoj se larva transformiše u odraslog insekta
pygidium pigidijum zadnji deo tela nekih beskičmenjaka
R
relict relikt organizam nekada široko rasprostranjen, a sada prisutan samo na jednom ili nekoliko manjih područja
rheophilous reofilni koji nastanjuje tekuće vode
rhizophagous rizofagni koji se hrani korenjem
ripicolous ripikolni koji nastanjuje obale reka
ruderal area ruderalno područje pionirsko stanište nastalo kao posledica čovekovog delovanja
S
s.l. s.l. (lat. sensu lato) u širem smislu
s.str. s.str. (lat. sensu stricto) u užem smislu
saprophagous saprofagni koji se hrani organizmima u raspadanju
scape skapus prvi segment antene
sclerite sklerit otvrdnuli deo spoljnog skeleta insekta
sclerotization sklerotizacija proces otvrdnjavanja kutikule
sculpture skulptura tekstura kutikule (punktacije, kvržice, nabori...)
scutellum skutelum zadnja trećina mezonotuma
serrate testerast testerasto nazubljen
sexual dichromatism polni dihromatizam sistematska razlika u boji između polova iste vrste
sexual dimorphism polni dimorfizam sistematska razlika u obliku između polova iste vrste
silvicolous silvikolni koji nastanjuje šumska staništa
sp. sp. skraćenica za species (vrstu)
spermatheca spermateka deo ženskog reproduktivnog sistema zglavkara nalik džepiću u koji ženka može da skladišti spermu
sphagnetum sfagnetum biljna zajednica koju karakterišu sfagnumske mahovine (vrste iz roda Sphagnum)
sphagnicolous sfagnikolni koji nastanjuje sfagnumske mahovine
ssp. ssp. skraćenica za subspecies (podvrstu)
steppicolous stepikolni koji nastanjuje stepska staništa
sternite sternit grudni deo svakog telesnog segmenta insekta
stigma stigma spirakulum, pora za disanje
stipes stožer drugi zglob gornje vilice insekta ili rakova
stridulation stridulacija proizvodnja zvuka trljanjem dve neravne površine
subfamily podfamilija taksonomska kategorija između familije i reda
subgenus podrod taksonomska kategorija između roda i vrste
subpopulation podpopulacija, subpopulacija populacija koja je deo neke vece populacije
subspecies podvrsta forma vrste sa karakteristikama po kojima se jasno razlikuje od neke druge forme te vrste, ali ne postoje prepreke za njihovo ukrštanje
subterranean podzemni koji živi ispod površine zemlje
subtribe podpleme taksonomska kategorija između plemena i roda
succession sukcesija proces postepene zamene jednog ekosistema drugim sve do uspostavljanja klimaksa (ravnoteže)
symbiosis simbioza dugotrajan, blizak i međusobno zavisan odnos između dva organizma različitih vrsta
sympatric simpatrički čiji se areali preklapaju tako da se mogu naći zajedno na nekim staništima
synonym sinonim drugačije naučno ime za isti takson
syrphida osolika muva muva iz porodice Syrphidae
T
t. t. (lat. teste) razmotrio/potvrdio
tarsal tarzalni koji pripada tarzusu
tarsus tarzus "stopalo" insekata, segment noge ispod tibije koji se sastoji od 1-5 tarzomera
taxon takson kategorija u klasifikaciji živih organizama. Osnovni taksoni u Lineovoj klasifikaciji su carstvo, tip, klasa, red, familija, rod i vrsta.
taxonomy taksonomija nauka koja se bavi imenovanjem i klasifikacijom organizama
tergite tergit primarna ploča sklerita koja formira gornju površinu svakog telesnog segmenta zglavkara
terricolous terikolni koji živi na zemlji
tetrameric tetramerni koji se sastoji iz 4 dela, ili su delovi rasporedeni u grupama po 4. Odnosi se na tarzuse insekata.
thanatosis tanatoza odbrambeni mehanizam kada se životinja pretvara da je mrtva kako bi izbegla opasnost
thermophilic termofilni koji nastanjuje topla staništa
thorax toraks grudni region, podeljen na protoraks (prednji deo), mezotoraks (srednji) i metatoraks (zadnji)
tibia tibija četvrti segment noge, iza femura
tomentum tomentum prekrivač sačinjen od gustih vunastih dlačica
trachea traheja jedna od tubula koje formiraju respiratorni sistem većine insekata
tribe pleme taksonomska kategorija između familije i roda
trichome trihom filamentozna žlezdana struktura nalik na dlaku koja se javlja kod nekih mirmekofilnih tvrdokrilaca
triungulin triungulin aktivni prvi stadijum larve nekih parazitskih hipermetamorfnih mrežokrilaca i tvrdokrilaca
trochanter trohanter drugi segment noge, posle kuka
troglobious troglobitski čiji se kompletan životni ciklus odvija u pećini
type tip reprezentativni uzorak taksona, tipski primerak
U
ubiquist sveprisutni koji nije ogranicen na neko specifično stanište
univoltine jednogeneracijski koji ima samo jednu generaciju godišnje
V
ventral ventralni trbušni, okrenut nadole
vicariance vikarijansa odvojenost grupe organizama iste vrste nekom geografskom barijerom (planinski venac, reka...) koja rezultira diferencijacijom originalne grupe na više varijeteta ili vrsta
vid. vid. (lat. vidit) pregledao/proverio
X
xerophilous kserofilni koji nastanjuje suva staništa
xerothermic kserotermni topao i suv [klima ili stanište]
xerothermophilous kserotermofilni koji nastanjuje topla i suva staništa
xylodetriticolous ksilodetritikolni koji živi u trulom drvetu
xylophagous ksilofagni koji se hrani drvetom
Z
zoophagous zoofagni koji se hrani životinjama